Kapitalizm Nasıl İşler ?

Tarihin büyük bölümünde ekonomi genellikle aynı büyüklükte kaldı. Küresel üretim büyüdü ancak bu büyük ölçüde, yeni toprakların yerleşime açılması ve nüfus artışının sonucuydu, kişi başına düşen üretimse sabit kaldı. Modern çağdaysa bu tamamen değişti. 1500’de küresel mal ve hizmet üretimi 250 milyar dolardı, bugünse yaklaşık 60 trilyon dolar. Daha da önemlisi 1500’de yıllık kişi başına düşen üretim ortalama 550 dolarken, bugün insanlar ortalama yılda 8.800 dolarlık üretim yapıyorlar. Bu muazzam büyümenin tetikleyicisi nedir ?

Tetikleyici “Güven” Oldu

Daha basit bir hale getirmek için basit bir örnek düşünelim.

Açıkgöz finansçı Ahmet Açgözlü İzmir’de bir banka kurar. İzmirli bir müteahhit olan A.A.Kiremit, ilk büyük işini teslim ederek bir milyon dolarlık ödemesini nakit olarak alır ve parayı da Bay Açgözlü’nün bankasına yatırır. Bankanın şuan elinde bir milyon dolar sermaye var.

Bu sırada deneyimli ama parasız olan Ayşe Fırıncı, yeni bir iş fırsatı farketmiştir. Zira onun bulunduğu bölgede hiç iyi fırın yoktur. Öte yandan, elinde sanayi tipi fırınlar, evyeler, bıçaklar ve kap kacakla birlikte tüm tesisi kuracak para da yoktur. Bankaya gider, iş planını Açgözlü’ye sunar ve bunun iyi bir yatırım olduğuna ikna eder. Açgözlü ona bir milyon dolarlık krediyi verir.

Fırıncı’da müteaahit Kiremit’e fırınını inşa edip içini donatması işini verir. Onun da ücreti bir milyon dolardır. Peki, sonuçta Kiremit’in banka hesabında ne kadar para vardır ? Evet, iki milyon dolar.

Bankanın kasasında nakit olarak ne kadar var ? Bir milyon dolar.

Bu kadarla da kalmıyor ve fırının tadilatı sırasında beklenmedik masraflar çıkıyor. Bunun sonucunda müteahhit Kiremit Bey, Ayşe Hanımdan bir milyon dolar daha ister. Ayşe Hanımda işinin yarı da kalmasını istemediğinden tekrar bankanın kapısını çalar. Bay Açgözlü’yü tekrar ikna eder ve hesabına bir milyon daha yatırttırır. O da parayı müteahhitin hesabına yatırır.

Kiremit’in şu an banka hesabında üç milyon dolar var, ama gerçekte bankadaki para hala bir milyon dolar. Yani başından beri bankada duran para.

Günümüzde, ABD bankacılık yasaları bankanın bu işlemi yedi kez daha yapmasına izin verir. Böylelikle bankanın kasasında bir milyon dolar bile olsa müteahhit kendi hesabında 10 milyon dolar biriktirebilir. Bankalar ellerinde mevcut olan her bir dolar için on dolara kadar kredi verebilirler, bu da şu demektir: banka hesaplarımızda ki paranın yüzde 90’ının gerçek banknot ve madeni para olarak karşılığı yoktur. Eğer Barclacys Bank’taki tüm hesap sahipleri aynı anda paralarını geri isteseler, Barclays çöler.(tabii hükümet müdahale edip bankayı kurtarmaya çalışmazsa.)

Kulağa devasa bir saadet zinciri gibi geliyor değil mi ? Eğer bu sahtekarlıksa, tüm modern ekonomi sahtekarlıktır. Gerçekte bu bir aldatmaca veya dolandırılıcıktan çok, insanın hayal gücünün muazzam kapasitesine yapılmış bir övgüdür. Bankaların ve tüm ekonominin hayatta kalabilmesini ve büyümesini sağlayan şey geleceğe olan güvenimizdir. Bu güven, dünyada ki paranın büyük bölümünün tek dayanağıdır.

Kaynak: Homo Sapiens

Yazar: Sertaç Kevran